Evinizde yetiştirdiğiniz domates, marul ve salatalığı dalından koparıp taze taze salata yapma fikri kulağınıza nasıl geliyor? Üstelik kocaman bir bahçe ya da kiralık tarlada değil, mutfağınızda ya da balkonunuzda saksı içinde yetiştirerek… İhtiyacınız olan sadece toprak, saksı, tohum ve güneş!
Dünyada her alanda olduğu gibi tarımda da sürdürebilirlik, geleceği tüketmeden yaşam kalitesini sağlamak için en önemli kriter. İnsanların ve diğer tüm canlıların sağlığını, ekosistemleri ve doğal kaynakları göz önünde bulundurmak, çocuklarımız için yaşanabilir bir dünya bırakmak sadece kurumların ve devletin sorumluluğunda değil. Bireysel olarak da her türlü davranışımız ve tüketimimiz havayı, suyu, toprağı öngörülebilir/öngörülemez bir biçimde etkiliyor. Kendi kendimize evimizin içinde oluşturduğumuz mini tarım alanlarıyla fark yaratmak elimizde. En azından kendimiz ve ailemiz için, ihtiyacımız kadar meyve-sebze üretmek bile çevre ve insan arasındaki denge sistemine büyük ölçüde fayda sağlar. Şehrin ortasında bir apartmanın 8. katındaki evinizin balkonunda, yanı başınızdaki çilek, salatalık, marul ve limon saksıları arasında, harika aromalar eşliğinde oturup kitabınızı okurken, hem toprakla uğraşmanın verdiği büyük haz hem de doğayla iletişiminizin kopmamış olması sizi daha huzurlu ve keyifli yapacak.
Başlamadan önce bilmeniz gerekenler
- Öncelikle evde ekolojik tarım yapmayı zor bir uğraşmış gibi gözünüzde büyütmeyin ve geri adım atmayın. Bitki yetiştiriciliğine yavaş yavaş başlamanız ve toprağa ısındıkça bitki sayısını artırmanız daha verimli olacaktır. Aynı anda birçok çeşit bitki ekerseniz hepsinin bakımı ile ayrı ayrı uğraşmak gözünüzde büyüyebilir ve ilk denemede tutmayan fideler hevesinizin kaçmasına sebep olabilir.
- İlk yapmanız gereken en yakınınızdaki organik pazarı ziyaret etmeniz… Bu, yaşadığınız bölgedeki iklim ve sıcaklıkta hangi ürünlerin yetiştirilebildiğini görmenizi ve ne yetiştireceğinize karar vermenizi sağlar. Ayrıca çiftçilerle de tanışır, seçmeniz gereken tohum ve toprak ile ilgili bilgi de alabilirsiniz.
- Seçeceğiniz tohum ve toprak çok önemli. Saksınıza koyacağınız toprak için sadece kırmızı bahçe toprağı ya da alışveriş merkezlerinden satın alacağınız torf ve saksı harcıyla yola çıkmayın. Burada önemli olan geçirgen, organik maddece zengin saksı harcı kullanmaktır. Kırmızı bahçe toprağı, kum, torf ve organik gübre karışımından yapacağınız saksı harcı bu işi görür. Bahçe toprağı bitkinin yaşaması için gerekli organik ortamı sağlar, organik gübre toprağınızda eksik olan, sebzelerin ihtiyaç duyacağı elementleri sağlar, kum ve torf ise hem kök çalışması için yeterli geçirgenliği sağlar, hem su tutar, hem bitkiyi besler.
- Sebze ve meyveler için eşit miktarda torf ve steril toprak karışımı kullanmanız daha doğru olur. Steril toprak elde etmek için civardaki bir park ya da bahçeden ihtiyacınız olduğu kadar toprak alın, bir fırın tepsisine yayın ve 120 derecede 30 dakika fırınlayın. Ardından steril toprağınızı torfla iyice karıştırın. Dilerseniz ekstra besin için kil ya da kül de ekleyebilirsiniz.
- Bu yeşillikleri yetiştirmenin genellikle 3 yolu var: Tohum ekme, çelik ve daldırma yöntemi. Daldırma, bir bitkinin dalını, gövdesinden ve kökünden ayırmadan, dalı toprağa eğip ve ekip köklenmesini beklemek demek. Kök verdikten sonra da kökle birlikte topraktan ayırıp, ayrı bir saksıya dikiyorsunuz. Çelik ise bir bitkiden dal kopararak suda bekleterek veya doğrudan toprağa dikerek köklendirmek anlamına geliyor.
- Yeşillikleri tohum ekme yöntemiyle yetiştirmek isterseniz, yapacağınız tek şey saksıya biraz su döküp toprağın nemlenmesini sağlamak, tohumları belli aralıklarla yerleştirdikten sonra üstünü 1 cm kalınlığında toprakla kapatmak.
- Peki ama en doğru ve sağlıklı tohumu nasıl bulabilirim diyorsunuz. Bu sorunun mutlak doğru bir yanıtı yok. Ekim dikim işleri deneme yanılmayla ilerler ve zevki biraz da burada saklıdır. Daha önce toprakla haşır neşir olmadıysanız ilk denemenizde atalık yerel tohumlar kullanmanız önerilmez. Bildiğiniz gibi bu tohumlar nesilden nesile özenle aktarılıyor ve köyden köye dolaşılıp toplanması için müthiş bir emek harcanıyor. Değerli atalık tohumları topraktan ilk ürününüzü aldıktan sonra ekerseniz heba etmemiş olursunuz. Kaynağını bildiğiniz, tadı hoşunuza giden domatesin içindeki çekirdekleri ayırıp kurutun, buyurun size domates tohumu. Kullanmadığınız ve yeşillenmeye başlayan soğanı toprakla doldurduğunuz bir yoğurt kabına gömüp sulayın, yeni soğan bitkiniz hazır! Yaz meyve ve sebzelerinin neredeyse tümünü baharın başında ekebilirsiniz. Nisan başı organik pazarlarda tohum ve fide bulmak için idealdir. Favori pazarcınıza gidip ‘fide var mı?’ diye sorun, zaten onlar hangi mevsimde hangi fidenin tutacağını bilirler ve size doğru ürünü verirler. Kuruttuğunuz, satın aldığınız ya da bir tanıdıktan temin ettiğiniz tohumları ekmenin iki yolu var. Direkt büyüteceğiniz toprağa serpebilir ya da daha küçük bir toprakta filizlendirip ardından büyüyeceği saksıya aktarabilirsiniz. Eğer ayrı, küçük bir yerde filizlendirirseniz hem fidenizin ihtiyaçlarını daha rahat gözlemler hem de büyük saksıda boşuna fazladan tohum kullanmamış olursunuz. Ayrı yerde yetiştirilen filizler aynı zamanda turfanda olur ve mevsiminden bir hafta ila bir ay daha önce ürün almanızı sağlar.
Filizlendirme için çatlamış bir bardak, kırılmış yumurta kabuğu, yumurta kutusundaki boşluklar, altını mukavvayla kapattığınız bir tuvalet kağıdı rulosu gibi onlarca seçenek kullanabilirsiniz. Tohumlar yeşermek için çok az toprağa ihtiyaç duyarlar, bu nedenle tohum ekeceğiniz kabı seçmek tamamen sizin yaratıcılığınıza kalmış.
Torf ve steril toprak karışımınızı kabınıza üstünde sulayacak kadar boşluk bırakaracak kadar doldurun, tohumlarınızdan bir iki tane serpin ve tohumun üzerini kapatacak kadar, incecik toprak ekleyip su serpiştirerek sulayın. Tohumlarınız yeşerene kadar kabınızı evin içinde tutun ve üzerini ışık almayacak şekilde gazete kağıdı ya da naylonla örtün. Tebrikler! Artık siz de bir balkon bahçecisisiniz.
İlk hafta; fidelerinizin tutması için susuz kalmamalarına, toprağın sürekli nemli kalmasına özen gösterin. Bitkilerinizi fazla sulamaktan kaçının ve saksılarınızın diplerinde mutlaka fazla suyun akmasını sağlayacak delikler olmasına dikkat edin. Her bitki farklı sulama ihtiyacına sahiptir o yüzden genel geçer bir sulama kuralı yoktur. Sebze ve meyveler az sulanması gereken bitkilerdir. Bitki susuz kalınca neslini devam ettirmek için meyve verir. Bu nedenle bitkinizi toprağın yüzeyi nemli kalacak kadar sulayın. Bitkinizin yaprakları susuzluktan boynunu bükmedikçe su vermeyin. Suyu bol tutarsanız bitkileriniz sürekli yeni yeşil yapraklar vererek uzarlar. Oysa sebze meyve bahçeciliğinde meyve veren dalların yamulup kırılmaması için daha kalın ve kısa olmaları tercih edilir.
Sebze meyveleriniz çiçek açtıktan sonra sulamayı hafif hafif artırın ve bitkiniz meyve verdikten sonra da toprağı kurutmayacak kadar su vermeye devam edin. Sulama için güneşin doğrudan bitkiye ulaşmadığı sabahın erken saatlerini ya da akşamları tercih edin.
- Saksılarınızı doğrudan güneş alabilecekleri bir noktaya yerleştirmeye özen gösterin. Aksi halde güneşe doğru dönmek isteyeceklerinden yamuk büyüyüp meyveyi taşıyamaz hale gelebilirler. Saksılarınızın aşırı sıcak ya da aşırı soğuğa maruz kalmasına izin vermeyin.
- Ektiğiniz tohumları da yetişen bitkileri de sularken, aşırı veya yetersiz sulama yapmamaya dikkat edin. Her ikisi de bitkinin çürümesine neden olabilir.
- Bitkiler yetiştiğinde, onları hasat ederken, yani yemek üzere toplarken köklerine zarar vermemeye dikkat edin.
- Bitkilerinizi tamamen organik yöntemlerle yetiştireceğinizden çoğu buzdolabında en fazla 1 hafta boyunca taze kalacaktır. Her seferinde yalnızca ihtiyacınız olan kadarını toplayın.
Saksıda domates yetiştirme
Domatesin içindeki çekirdekleri biriktirerek yapabileceğiniz bu uygulamada, çekirdekleri nemli bir bezde bir gün kadar bekletin.
Ardından, aldığınız toprağı saksıya koyun, torf ekleyin ve çekirdekleri gelişigüzel serpiştirin. Üzerine yeniden torf ekleyin ve sulayın. Çabuk çimlenmesi için üzerini siyah bir poşetle kapatabilirsiniz. Çimlendikten sonra saksıya her gün düzenli olarak su verin ve güneş ışığına doğrudan maruz kalmayan ama aydınlık bir alanda domateslerinizin yetişmesini bekleyin.
Video: Domates Nasıl Ekilir? Saksıda Domates Nasıl Yetiştirilir?
Saksıda biber yetiştirme
Biber tohumlarını da tıpkı domates çekirdekleri gibi toprağa ekebilirsiniz. Daha hızlı bir çimlenme yakalamak istiyorsanız ekim sırasında toprağınızın soğuk değil, ılık hatta sıcak olmasına da özen gösterebilirsiniz. Çimlenme sonrasıysa kesinlikle güneşin doğrudan etkisi altında olmayan bir yerde tutmalısınız.
Bitkinizin dallanması için fidenin tepelerinden minicik parçalar koparabilirsiniz. Ama dikkat, tekniğini iyice öğrenmeden bu işe girişmeyin, biberleriniz ziyan olmasın.
Saksıda çilek yetiştirme
Tohum ya da fide olarak bulabileceğimiz çilekleri saksılara tıpkı diğer ekimlerde yaptığımız gibi ektik. Ancak iş bu kadarla bitmiyor. Çilek biraz emek istiyor.
Toprağın sürekli nemli olması gerekiyor mesela. Bunun için de sulamayı ihmal etmemek lazım. Ama altında da fazla su birikmemesi gerekiyor çünkü birikirse kökleri hızla çürümeye başlıyor. Suyuna dikkat edip güneşini de esirgemeyince her şey çok güzel oluyor. Misler gibi çilekleriniz dallardan sarkmaya, kıpkırmızı olmaya başlıyor. Sonra da afiyetle yeniyor tabii.
İzleyin: Saksıda Çilek Yetiştirme
Saksıda soğan ve sarımsak yetiştirme
Neredeyse her yemekte kullandığımız soğan ve sarımsakları taze taze yemeye ne dersiniz? Sapını ayrı, gövdesini ayrı sevdiğimiz bu faydalı sebzeleri en kolay taze sarımsak ve soğanları alıp filizlendirerek ya da doğrudan filizlenmiş hallerini kullanarak yapabilirsiniz. Toprağa ektikten sonra suyunu eksik etmemeyi ve güneş gören ama çok da sıcak olmayan ortamlarda tutmanız gerektiğini unutmayın, yeter.